🌐 फ्युजन ऊर्जा क्षेत्रातील मोठं पाऊल: भारताच्या मदतीने ITER प्रकल्पातील महत्त्वपूर्ण टप्पा पूर्ण

🔬 ITER म्हणजे काय आणि तो इतका महत्त्वाचा का आहे?

International Thermonuclear Experimental Reactor (ITER) हा जगातील सर्वात मोठा आणि महत्त्वाकांक्षी ऊर्जा प्रकल्प आहे, ज्याचा उद्देश म्हणजे सूर्य व तारकांप्रमाणे फ्युजन प्रक्रियेद्वारे ऊर्जा निर्माण करणे.

हा प्रकल्प दक्षिण फ्रान्समध्ये उभारण्यात येत आहे आणि ३० पेक्षा अधिक देश यात सहभागी आहेत. यामध्ये भारताचा सहभागही अत्यंत महत्त्वाचा आहे.

अलीकडेच ITER प्रकल्पाने मुख्य चुंबकीय प्रणाली (Main Magnet System) तयार केली असून, हाच यंत्रणेचा मुख्य भाग – म्हणजेच Tokamak रिऍक्टर – चालवणार आहे.

---

⚙️ Tokamak रिऍक्टर म्हणजे काय?

• Tokamak ही एक प्रायोगिक यंत्रणा आहे, जी न्यूक्लिअर फ्युजन प्रक्रियेतून ऊर्जा निर्माण करण्यासाठी डिझाइन करण्यात आली आहे.
• 1960 च्या दशकात सोव्हिएत वैज्ञानिकांनी याचा शोध लावला.
• यात सुपरकंडक्टिंग इलेक्ट्रोमॅग्नेट्स वापरले जातात, जे प्लाझमा या उच्च तापमानाच्या अवस्थेला नियंत्रित करतात.

🔥 फ्युजन प्रक्रिया:
ड्युटेरियम + ट्रायटेरियम → हिलियम + न्युट्रॉन + प्रचंड ऊर्जा

• ITER Tokamak हे आतापर्यंत बनवलेले सर्वात मोठे असेल — दुप्पट आकाराचे आणि 6 पट जास्त प्लाझमा व्हॉल्यूम असलेले.

---

🇮🇳 भारताचा योगदान

भारताने ITER प्रकल्पात खालीलप्रमाणे महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे:

• Cryostat System तयार करून दिले — जगातील सर्वात मोठी स्टेनलेस स्टीलची व्हॅक्युम चेंबर.
• अत्याधुनिक हीटिंग तंत्रज्ञान पुरवले, जे 150 दशलक्ष °C तापमान राखण्यासाठी आवश्यक आहे.
• अन्य मुख्य यंत्रसामग्रीच्या निर्मितीतही सहभाग.

भारताचा आर्थिक आणि तांत्रिक योगदान 9% इतका असून युरोपियन युनियन (EU) यजमान देश म्हणून 45% योगदान देते.

---

☀️ न्यूक्लिअर फ्युजन म्हणजे काय?

• फ्युजन ही एक अशी प्रक्रिया आहे, जिथे दोन हलक्या अणूंचे संयोग होऊन एक जड अणू तयार होतो आणि त्यातून प्रचंड ऊर्जा मुक्त होते.
• ही प्रक्रिया सूर्याच्या ऊर्जेचा स्रोत आहे.
• फिशनप्रमाणे रेडिओऍक्टिव्ह कचरा तयार होत नाही, आणि कार्बन उत्सर्जनही होत नाही.

---

🌍 ITER प्रकल्पाचे जागतिक महत्त्व

फायदा	स्पष्टीकरण
✅ स्वच्छ ऊर्जा	कार्बन उत्सर्जन शून्य
♻️ इंधन उपलब्धता	ड्युटेरियम व ट्रायटेरियम पाण्यातून आणि लिथियममधून मिळते
🔒 सुरक्षितता	अपघाताची शक्यता फारच कमी, व अपायकारक कचरा नगण्य
🚀 दीर्घकालीन पर्याय	लाखो वर्षे पृथ्वीवर ऊर्जा पुरवण्याची क्षमता

---

🔚 निष्कर्ष

ITER चा हा टप्पा पार होणे म्हणजे मानवजातीसाठी स्वच्छ, शाश्वत आणि अमर्याद ऊर्जा स्रोताच्या दिशेने एक मोठं पाऊल आहे. भारताने यात दिलेले तांत्रिक आणि वैज्ञानिक योगदान वैश्विक विज्ञान व पर्यावरणीय जबाबदारीतील भूमिका अधोरेखित करते.

हा प्रकल्प जागतिक सहकार्याचा एक आदर्श आहे — आणि भविष्यातील कार्बनमुक्त जगासाठी आशेचा किरण!

---

🏷️ हॅशटॅग्ज:

#ITER #NuclearFusion #फ्युजनऊर्जा #भारताचेवैज्ञानिकसहभाग #Tokamak #CleanEnergy #ScienceAndTechnology #MPSCScience #UPSCGS3

🧠 ITER आणि न्यूक्लिअर फ्युजन – MCQs (स्पष्टीकरणासह)

Welcome to your 🧠 ITER आणि न्यूक्लिअर फ्युजन – MCQs (स्पष्टीकरणासह)

❓प्रश्न 1: ITER प्रकल्प कोणत्या प्रकारच्या ऊर्जा निर्मिती तंत्रज्ञानावर आधारित आहे?

A) न्यूक्लिअर फिशन

B) सौरऊर्जा

C) न्यूक्लिअर फ्युजन

D) जैविक इंधन

None

❓प्रश्न 2: ITER प्रकल्पाची रिऍक्टर प्रणाली कोणत्या नावाने ओळखली जाते?

A) कॅलोरिमिटर

B) Synchrotron

C) Tokamak

D) Accelerator

None

❓प्रश्न 3: ITER प्रकल्प कोणत्या देशात उभारण्यात येत आहे?

A) भारत

B) अमेरिका

C) फ्रान्स

D) जपान

None

❓प्रश्न 4: ITER प्रकल्पात भारताचे आर्थिक योगदान किती टक्के आहे?

A) 5%

B) 9%

C) 15%

D) 25%

None

❓प्रश्न 5: फ्युजन प्रक्रियेमध्ये कोणत्या दोन हायड्रोजन आयसोटोपांचा वापर होतो?

A) ड्युटेरियम आणि प्रोटोन

B) ट्रायटेरियम आणि कार्बन

C) ड्युटेरियम आणि ट्रायटेरियम

D) प्रोटोन आणि हिलियम

None

Time's up